Steeds langer overleven met longkanker
Leestijd: 5 minuten
Of kanker ooit voorkomen kan worden, betwijfelt John Hinrichs. Wel kun je zorgen dat mensen het pas later in hun leven krijgen, denkt de moleculair bioloog in de pathologie van het UMC Utrecht en Symbiant Alkmaar. ’’Kanker hoort bij het verouderingsproces. Misschien kunnen we het moment van kanker en de levensverwachting in de toekomst tien jaar opschuiven.’’
Hij vertelt zijn verhaal aan een zaal vol verpleegkundig specialisten, verpleegkundigen, longartsen en fellows met aandachtsgebied longoncologie die naar Breukelen zijn gekomen voor de nascholingsbijeenkomst ‘Longkanker in perspectief, living towards de future’.
Hinrichs laat zijn licht schijnen op het onderwerp ‘liquid biopsy’ en andere nieuwe vormen van diagnostiek waardoor longkanker eerder kan worden opgespoord, gediagnosticeerd en behandeld.
‘Bij roken komen stofjes vrij die in DNA kunnen doordringen’
De klinisch moleculair bioloog geeft een inkijkje in de werking van de kankercel. Waar een ‘gewone’ cel met DNA-schade wordt opgeruimd door het immuunsysteem, blijft een kankercel leven. En blijft deze zich voortdurend delen met DNA-schade en al.
Een kankercel muteert bovendien steeds verder, vertelt hij, terwijl hij een filmpje laat zien over celdeling en het delen van kankercellen in het bijzonder. Deze mutaties ontstaan deels door invloeden van buitenaf, zoals bij huidkanker door uv-licht. ’’En bij roken komen stofjes vrij die in DNA kunnen doordringen.’’
Tienduizend triljoen celdelingen
Dat er cellen zijn die muteren, is niet vreemd, vervolgt Hinrichs zijn verhaal. In een mensenleven vinden maar liefst 10.000 triljoen celdelingen plaats. In dit filmpje van de website www.dnalc.org dat je hier kunt vinden, is te zien hoe DNA op ware snelheid wordt gekopieerd.
Het is dan niet vreemd dat er bij één op de 100.000 delingen een foutje ontstaat. De meesten worden opgeruimd door je interne DNA-reparatiesysteem, legt Hinrichs uit. Alleen stapelen die foutjes zich met het verloop van de leeftijd en de veroudering van het DNA op. Precies daarom is kanker niet te voorkomen. ’’Het is slijtage van je DNA. Maar je kunt het wel uitstellen.’’ Nu is het al zo dat de meeste mensen kanker krijgen op latere leeftijd. ’’De kennis van het DNA is de sleutel naar behandelingen voor kanker.’’
Dan voert de klinisch moleculair bioloog zijn publiek mee naar het jaar 2000, toen onderzoekers uit de hele wereld die meededen aan het Human Genome Project een eureka-moment bereikten. Het lukte ze voor het eerst om het DNA van de mens compleet te ontrafelen.
Het ontrafelen hiervan duurde dertien jaar in totaal en kostte destijds maar liefst drie miljard euro. Nu kost het sequencen van één DNA-profiel dankzij de enorme technische vooruitgang sindsdien nog maar een dag en duizend euro.
DNA-mutaties in een tumor
Zo zal dit in de toekomst steeds sneller gaan en goedkoper worden, voorspelt Hinrichs. Hij laat de zaal een filmpje zien van wat hij en zijn collega’s doen in het lab: minuscule weefselblokjes maken ter grootte van een lichaamscel. Met speciale apparatuur kunnen ze vervolgens honderden genen tegelijk bestuderen op het voorkomen van mutaties. ‘’Nu weten we van veel tumoren precies welke DNA-mutaties er in voorkomen. Op basis daarvan kan een steeds gerichter behandelpad worden gevolgd.’’
Vervelend is dat kankercellen ontzettend slim zijn
Door de jaren heen zijn telkens nieuwe tumorgroeiremmers (TKI’s, of tyrosinekinaseremmers) ontwikkeld. ‘’Het einde is nog niet in zicht.’’
Vervelend bij veel soorten kanker - en ook longkanker is dat kankercellen ontzettend slim zijn. ’’Door de behandeling sterven niet alle kankercellen af. Sommigen muteren en daar treedt dan resistentie tegen op. Probleem is ook dat we nog niet weten hoe lang dat proces uiteindelijk door kan gaan en of je dat proces dus kunt uitputten. Gelukkig worden nieuwe behandelmethoden steeds beter. Resistentie is daardoor langer te voorkomen.’’
Belangrijk daarbij is om tumoren voortdurend in de gaten te houden. Hiervoor moeten regelmatig biopten worden afgenomen bij patiënten. Een goed alternatief hiervoor volgens Hinrichs is het gebruik van ‘liquid biopsy’: een weefselmonster afnemen via het bloed. Want ook daarin zit DNA dat je kunt analyseren om een beeld te krijgen van tumoren en uitzaaiingen, stelt hij.
Proef met biopt én liquid biopsy
Bij Symbiant hebben John Hinrichs en zijn collega’s een jaar lang van elke patiënt zowel een weefselmonster als bloed afgenomen. Op die manier konden ze deze van 191 mensen vergelijken. ‘’Het blijkt dat je aan de bloedmonsters goed kunt zien of medicijnen aanslaan. Ook kun je er EFGR- en KRAS-mutaties mee opsporen.’’
Verder is een liquid biopsy een goed alternatief voor patiënten met een zwakke gezondheid of een moeilijk bereikbare tumor. ’’Het is ook een patiëntvriendelijke, goedkope en snelle methode. Je kunt mensen binnen twee uur de uitslag geven. Met bloed kun je kortom iedereen onderzoeken. En als je echt niets vindt, kun je nog een biopt nemen.’’
In Alkmaar is er nu voor gekozen om eerst bloedanalyse te doen bij patiënten en hen zo te testen op het voorkomen van EFGR- en KRAS-mutaties. ’’We zijn nu bij honderd patiënten in het UMC Utrecht aan het testen of we ook vijftig genen tegelijk kunnen analyseren, waardoor we in de toekomst misschien alles kunnen analyseren in bloed.’’
Hij verwacht dat liquid biopsies steeds vaker worden ingezet. ’’Het is patiëntvriendelijk: je kunt bloed bij mensen thuis afnemen en hen vervolgens op afstand volgen.’’
Naast ‘liquid biopsy’ zijn er allerlei andere diagnostische hulpmiddelen in ontwikkeling. John Hinrichs vertelt dat onderzoekers van het Utrechtse Hubrecht Instituut bijvoorbeeld bezig zijn met organoïdes: het kweken van mini-tumortjes waarop ze allerlei medicijnen kunnen testen. Om zo op een eenvoudige manier te ontdekken welke behandelingen het beste aanslaan bij verschillende patiënten.
Een andere nieuwe ontwikkeling op het gebied van sequencing - ofwel het ontrafelen van DNA - is een klein apparaatje waarmee je in je vinger kunt prikken en dat vervolgens je DNA afleest. ’’Misschien heeft iedereen over tien jaar zo’n apparaatje thuis, die je kan koppelen aan je smartphone, waarmee je zelf kunt vaststellen hoe het gaat.’’
En het Amsterdam UMC is bijvoorbeeld een test aan het ontwikkelen waarmee je veel vroeger aan het bloed kunt zien of een tumor zich gaat ontwikkelen. Ook zijn er testen in ontwikkeling die op basis van uitgeademde lucht kunnen aflezen of er tumorcellen actief zijn.
’Over tien jaar zijn we in staat om tumoren in wording op te pikken’
’’Over tien jaar zijn we in staat om tumoren in wording op te pikken. Voor heel veel tumoren zijn straks geen biopten meer nodig. Je kunt dan zowel DNA- als RNA-patronen uit het bloed halen.’’
Naast biopten worden ook diverse onderzoeken en behandelingen overbodig, denkt Hinrichs. ’’Neem bijvoorbeeld melanoom. Je kunt aan een bepaalde mutatie zien dat de kans op uitzaaiing groot of juist nihil is en of een patiënt dus wel of geen chemotherapie nodig heeft.’’
Al deze nieuwe technieken gaan helpen bij de vroegdiagnostiek. ’’Misschien kunnen ze ooit worden ingezet bij het doen van bevolkingsonderzoek,’’ oppert de bioloog. ’’Het is in elk geval mooi als je daardoor tumoren in een steeds vroeger stadium kunt opsporen en behandelen. Zo kun je veel ellende voorkomen.’’
-
‘Minder kinderbijslag als je kind niet laat inenten’
Ouders die hun kinderen niet willen laten vaccineren, moeten minder kinderbijslag krijgen. Deze uitspraak deed Ruud Coolen-Van Brakel, voorzitter van het Instituut voor Verantwoord Medicijngebruik (IVM) onlangs in EenVandaag. Staatssecretaris Paul Blokhuis voelt niets voor korting, maar komt wel met een plan om de algemene vaccinatiegraad te verhogen.
-
Praktische tips
Stoppen met roken, hoe doe je dat?
Jaarlijks probeert een miljoen Nederlanders om te stoppen met roken. Heel vaak lukt dat niet in een keer. Maar zijn er meerdere pogingen nodig. Een stopper is 'geslaagd' als hij minstens een jaar geen sigaret heeft aangeraakt.
-
Te klein omdat je nieren niet meer goed werken
Chronische nierschade, ook nierinsufficiëntie genoemd, betekent dat je nieren langdurig onvoldoende werken. Er is meestal blijvende schade aan het nierweefsel. Je kunt jarenlang chronische nierschade hebben, zonder dat het wordt ontdekt. Ondertussen kunnen kinderen bijvoorbeeld achterblijven in hun groei. Door middel van een tijdige behandeling met groeihormoon kunnen ze hun streeflengte alsnog bereiken.
