Toegankelijke, toekomstbestendige en passende zorg

Geneesmiddelen en de kosten, hoe zit het
nou?⁶ 

De zorguitgaven in ons land -stijgen elk jaar. Niet zo vreemd, want het aantal mensen dat zorg nodig heeft, loopt al jaren flink op. De vergrijzing zet nog door tot 2040. Dan is ruim een kwart van de bevolking tenminste 65 jaar. Die ouderen – onze ouders en straks ook wijzelf –willen we natuurlijk de best mogelijke zorg bieden. Gelukkig hebben we daarvoor in Nederland steeds betere behandelingen en -medicijnen. 

Geneesmiddelen leveren veel op. Als we bijvoorbeeld kijken naar kanker, een ziekte die de helft van alle Nederlanders vroeg of laat treft, dan zien we de progressie heel duidelijk. Dat kun je bijvoorbeeld afmeten aan het deel van de patiënten dat vijf jaar na de diagnose nog leeft. Dat percentage steeg de afgelopen twintig jaar van 51 naar 67%. Maar in het publieke en politieke debat in Nederland gaat het in de praktijk toch vooral vaak over de kósten van al die medicijnen. 

Medicijn- en zorguitgaven 

Maar hoeveel geven we nu daadwerkelijk uit aan genees-middelen? We gebruiken hiervoor de getallen uit 2021 omdat deze het meest compleet en meest gedetailleerd zijn. Nederland gaf dat jaar € 107,8 miljard uit aan zorg uit. Een beperkt deel daarvan, namelijk € 6,0 miljard, ging naar medicijnen. Dit totaalbedrag is exclusief de recept-regelvergoeding van apothekers en ná verreke-ning van de kortingen die VWS, zorgverzekeraars en ziekenhuizen hebben bedongen. Dit bedrag komt zodoende overeen met 5,6% van de totale zorguitgaven.  

Waar bestaat die 5,6% ­medicijnuitgaven uit? 

Ongeveer 11 miljoen ­Nederlanders slikken dagelijks receptgeneesmiddelen. Zo’n 80% van die geneesmiddelen is generiek en worden meestal geleverd door de stadsapotheek. Het patent is van deze middelen af, iedereen mag ze maken en daarom zijn ze vaak goedkoop. Gemiddeld kost een pakje generieke, soms levensreddende geneesmiddelen in ons land minder dan € 2. Daar koop je nog geen broodje kaas voor. Dit zijn de innovaties van gisteren, waar we nog generaties lang de vruchten van plukken, omdat hun waarde vaak blijvend is. De discussie in politiek en media wordt gedomineerd door een ánder deel van alle medicijnen, namelijk door de 20% van de geneesmiddelen waarop nog wel een patent zit. Dat patent gaat er overigens zo’n acht à tien jaar na introductie al af, waarna ook deze medicijnen een stuk goedkoper worden. Slechts 75.000 patiënten gebruiken ziekenhuis­medicijnen die per patiënt, per jaar duurder zijn dan €10.000. Dat is minder dan 1% van alle medicijn­gebruikers. 

Stijgen de medicijnuitgaven in Nederland? 

Nee. De medicijnuitgaven per inwoner per jaar bleven de afgelopen achttien jaar gelijk. Dit blijkt uit een in 2024 gepubliceerde analyse van de medicijnuitgaven tussen 2006 en 2023. De medicijn­  uitgaven per inwoner per jaar stegen in deze periode van grofweg € 300 naar € 450. Maar als je de inflatie verrekent, kwam dit in 2023 nog steeds rond de € 300 uit. De gemiddelde inflatie in deze periode was 2,4% per jaar. 

Méér mensen met dure ­medicijnen, voor minder geld per persoon  

Er komen wel steeds meer medicijngebruikers, tegen lagere uitgaven per patiënt.  
De Nederlandse Zorgautoriteit (NZa) berekende dat het aantal gebruikers van kostbare geneesmiddelen in ziekenhuizen tussen 2016 en 2021 groeide met ­gemiddeld 8% per jaar. In diezelfde periode daalden de netto uitgaven per unieke ziekenhuispatiënt juist. Met gemiddeld 2% per jaar. Oftewel: in zieken­huizen behandelen we méér mensen met dure medicijnen, voor minder geld per persoon. 

Geven we te veel uit aan medicijnen? 

Nederland besteedt een steeds kleiner deel van de zorguitgaven aan medicijnen. Uit cijfers van het Zorginstituut (gepubliceerd door het FD) blijkt dat het aandeel van geneesmiddelen op de totale zorguitgaven de afgelopen jaren is gedaald. De uitgaven aan ­medicijnen in Nederland behoren tot de allerlaagste in Europa. Andere Europese landen besteden een aanzienlijk hoger ­percentage van hun zorguitgaven aan medicijnen, volgens OESO, de organisatie van de 38 rijkste landen ter wereld. Alleen Denemarken geeft nog minder uit. 

Preventie door vaccins slechts 0,09% ­zorgbudget 

En hoewel Nederland een vooruitstrevend land is met een uitstekende gezondheidszorg, presteren we op ziektepreventie door vaccins ronduit slecht. Binnen de Europese Unie geeft Nederland aan vaccins, na Malta, het minste uit. Slechts 0,09% van de totale uitgaven aan gezondheidszorg wordt aan vaccins besteed.⁷ Minder dan een tiende van een procent geven we uit om kinderen en kwetsbare ouders te beschermen tegen soms dodelijke infectieziekten. Dat kan niet alleen beter, dat moet beter. 

Zijn de medicijnprijzen van nieuwe ­geneesmiddelen zo hoog dat ze andere zorg verdringen? 

Nee. Nieuwe medicijnen leveren meer gezondheid op dan dat ze andere zorg verdringen. Dit blijkt uit onderzoek in opdracht van het Zorginstituut. Hierin is gekeken naar de effecten van de zogeheten ‘sluis’ (proces waarbij in Nederland dure geneesmiddelen worden ‘geparkeerd’ zolang er geen overeenkomst is tussen de overheid en ontwikkelaar/producent, en waarin patiënten geen of beperkte toegang hebben tot het geneesmiddel). Daaruit kwamen twee belangrijke conclusies. 

Op de eerste plaats bleek dat zelfs zonder prijsverlagingen nieuwe ‘dure’ medicijnen minder gezondheid verdringen dan ze opleveren. De conclusie is dat we tijdens de sluisperiode voor de onderzochte medicijnen 12.234 ‘levensjaren’ verloren, omdat het medicijn nog niet beschikbaar was. Er is daardoor ook wel verdringing van andere zorg uitgespaard (5.700 levensjaren) maar dat is minder dan de helft dan de verloren levensjaren. Oftewel: we hadden de sluismedicijnen beter meteen kunnen vergoeden, zonder prijsonderhandelingen en zelfs tegen de oorspronkelijke vraagprijs. Dan had dit Nederlandse patiënten namelijk 6.534 levensjaren opgeleverd. 

Ook bleek dat medicijnen die worden vergoed, per definitie een maatschappelijk verantwoorde prijs hebben. Innovatieve medicijnen die door de Europese EMA zijn goedgekeurd en mogelijk een financieel risico opleveren, komen niet zomaar in het basispakket van de zorgverzekering. Als ze volgens de overheid niet kosten­effectief (te duur) zijn – rekening houdend met de prijs, het aantal patiënten en de toegevoegde waarde – komen ze in de sluis, voor prijsonderhandelingen. VWS onderhandelt prijzen doorgaans uit tot ónder het niveau van wat het Zorginstituut als maatschappelijk aanvaardbaar beschouwt, volgens de NZa. 

Is er helemaal geen probleem? 

Jawel. De medicijnvoorziening in Nederland staat zwaar onder druk. Dat komt niet alleen door de doorgeschoten kostenfocus in ons land, maar die insteek maakt het probleem wel onnodig ­schrijnend. Een ‘race to the bottom’ bij medicijnprijzen leidt over de hele linie van de medicijnvoorziening tot steeds meer pijnlijke consequenties voor de patiënt. Bij generieke medicijnen (zonder patent) ontstaan steeds meer tekorten, tot grote frustratie van patiënten, artsen en apothekers. 

En bij de innovatieve medicijnen (met patent) zit de Nederlandse patiënt steeds langer in de wachtkamer tot de vergoeding is ­geregeld. Die wachttijd loopt regelmatig op tot 600 dagen of meer. In veel andere Europese landen, met name Duitsland en ­Denemarken, gaat dat sneller. En zijn er enkele jaren na EMA-goedkeuring ook méér medicijnen voor patiënten beschikbaar. 

Tot slot, in de ziekenhuizen vormen de kostbare geneesmiddelen wel degelijk een knelpunt, maar dit is een gevolg van beleidskeuzes.  

Zo zijn de afgelopen jaren veel dure geneesmiddelen overgeheveld naar het ziekenhuisbudget. Dit betekent dat de kosten van deze middelen binnen het uitgavenbudget van de ziekenhuizen vallen. Oftewel, de ziekenhuizen moeten de dure geneesmiddelen zelf betalen of budgetteren. Dat zou op zich geen probleem hoeven te zijn, ware het niet dat de zieken­huizen zich (nu en de komende jaren) qua uitgavengroei moeten houden aan een nullijn (het ­zogeheten Integraal Zorg Akkoord, IZA). En dit terwijl het aantal patiënten toeneemt. Daarom lopen de uitgaven van dure geneesmiddelen als percentage van de ziekenhuisuitgaven op. Dit kun je zien op de afbeelding hiernaast. In 2021 gaven ziekenhuizen € 26,1 miljard uit. Daarvan werd € 2,6 miljard (= 10%) besteed aan dure medicijnen. 

Uitgaven dure ziekenhuisgeneesmiddelen loopt op, Nederland vergrijst – alertheid vereist 

Deze oplopende uitgaven in de ziekenhuizen, in combinatie met het gegeven dat de budgetten nagenoeg niet mogen groeien (de nullijn), zijn een probleem. En kunnen ziekenhuizen voor ­moeilijke (zorg)keuzes stellen, verdringing zo je wilt. Het is dus enorm belangrijk om goed te blijven kijken naar de betaalbaarheid ván en toegang tót de zorg. Alle partijen in de gezondheidszorg hebben hierin een rol, juist omdat Nederland zo vergrijst. Pfizer en de branche­organisatie Vereniging Innovatieve Geneesmiddelen denken hier graag over mee. Zodat we het simpeler, sneller en vooral samen oplossen.