Bacteriën, virussen en schimmels, wat is het verschil?

Als een bacterie, schimmel of virus je lichaam binnendringt en zich daar vervolgens vermenigvuldigt, spreken we van een infectie. Die kan leiden tot een ontsteking: een beschermingsreactie van je lichaam op de beschadiging van bepaalde lichaamsweefsels, zoals de huid, spieren, gewrichten en organen.

Een ontsteking is dus (meestal) een onaangename, maar wel noodzakelijke reactie van je lichaam om de schadelijke micro-organismen te verwijderen. Daarmee wordt geprobeerd de schade te beperken en te herstellen.

Wanneer je een longontsteking krijgt door griep en daar de schimmelinfectie aspergillose bij krijgt, dan is dit in vijftig procent van de gevallen dodelijk. Een schimmelinfectie wordt anders behandeld dan een bacteriële- of virusinfectie. Het is dus belangrijk om te weten wat de infectie veroorzaakt, zodat deze op de juiste manier kan worden bestreden.
 

Bacteriën: soms onschadelijk, soms dodelijk

Een bacterie is een cel zonder celkern en wordt ook wel een micro-organisme genoemd. Ze zijn zo klein, dat ze nog net met de lichtmicroscoop te zien zijn. Bacteriën zien er onder de microscoop uit als bolletjes, staafjes of spiraaltjes.

Onder de juiste omstandigheden kunnen bacteriën zich snel vermeerderen en zelfs overleven onder extreme weersomstandigheden. Dit doen ze door zichzelf telkens in tweeën te delen. Dit noem je exponentiële groei. Zo kunnen er bij kamertemperatuur uit een enkele bacterie miljarden bacteriën ontstaan in een halve dag tijd.

Resistente bacteriën

Infecties die worden veroorzaakt door bacteriën, kunnen worden bestreden met antibiotica. Ze doden de bacteriën of remmen hun groei. Als een antibioticum regelmatig tegen een bacterie wordt gebruikt, kan die bacterie resistent worden. Dat wil zeggen dat de bacterie dan niet meer gevoelig is voor het antibioticum. Wanneer je een infectie krijgt met zo’n resistente bacterie, helpen de standaard antibiotica vaak niet meer. Vaak zijn er gelukkig nog wel alternatieve opties. Maar door toenemende resistentie, wordt behandeling wel lastiger.

Virus: een eiwitomhulseltje met erfelijk materiaal

Virussen zijn veel kleiner dan bacteriën. Ze zijn alleen te zien met een elektronenmicroscoop. Een virus heeft ook geen kern, het is eigenlijk niet eens een echte cel. Het is een eiwitomhulseltje met daarin erfelijk materiaal. Een virus kaapt als het ware een cel in je lichaam, neemt de controle van deze cel over en kan zo allerlei ziekten veroorzaken. Virussen kunnen alleen overleven in of op andere levende wezens en kunnen zich snel aanpassen aan de omstandigheden.

Er zijn verschillende soorten virussen waarvan de bekendste het griepvirus is. Ook verkoudheid en natuurlijk COVID-19 worden veroorzaakt door een virus. Zowel griepvirussen als COVID-19 kunnen leiden tot een longontsteking.

Vaccineren tegen een virus

Omdat virussen steeds een beetje veranderen (evolueren), zijn ze moeilijk te bestrijden. Medicijnen zoals antibiotica, die wel werken tegen een bacterie, werken niet tegen een virus. Er zijn wel vaccins ontwikkeld tegen sommige virussen. Zo kun je in Nederland elk jaar de griepprik halen en begin 2021 is er begonnen met de grootschalige vaccinatiecampagne tegen COVID-19.

Vaccins zijn bedoeld om je lichaam te trainen tegen virussen en bacteriën. Je hebt verschillende soorten vaccins. Er zijn vaccins die worden gemaakt met behulp van dode of verzwakte virussen en bacteriën of waarvoor stukjes van virussen en bacteriën worden gebruikt die zorgen voor een goede afweerreactie. Ook zijn er virussen die worden aangepast, zodat ze als vaccin werken.

Als een virus waartegen al een vaccin is gaat muteren, kan het zijn dat de antistoffen in het vaccin tegen dat virus minder effectief zijn. In zo’n geval moet het vaccin worden aangepast.

Verschillende soorten vaccins

Er zijn vaccins die werken op basis van de mRNA-technologie. Een RNA-vaccin brengt een vetbolletje in het lichaam met daarin een nagemaakt stukje van de genetische code (mRNA) van een virus. Dit wordt door lichaamscellen omgezet in een eiwit. In het geval van de COVID-19 vaccinatie is dat het spike-eiwit.

Stukjes van het eiwit worden vervolgens zichtbaar voor de afweercellen in het lichaam, die het herkennen als lichaamsvreemd en als afkomstig van een virus. Het eiwit activeert afweercellen, die op deze manier leren om het virus doelgericht te bestrijden. Hierdoor worden we immuun en worden we na blootstelling aan het echte virus minder of helemaal niet ziek. Het vaccin wordt vervolgens op een natuurlijke wijze door het lichaam afgebroken.

Naast mRNA-vaccins zijn er ook vectorvaccins en op eiwit gebaseerde vaccins. Het principe van alle vaccins is uiteindelijk hetzelfde: je lichaam wordt geactiveerd om afweerstoffen aan te maken die de ziekteverwekkers vernietigen. Als je het echte virus in je lichaam krijgt, word je niet meer ziek of nog maar een beetje. Inenten is helaas nog niet bij alle virussen mogelijk.

Vergeten boterham

En dan nu de schimmels. Je hebt het vast wel eens meegemaakt: op het brood dat je te lang hebt laten liggen, verschijnt een groen, donzig laagje. Dit zijn schimmels. Behalve deze bekende boterhamvariant, zijn er naar schatting anderhalf tot vijf miljoen soorten andere schimmels.
Schimmels kunnen net als een bacterie bestaan uit één cel. Maar er zijn ook schimmels, zoals paddenstoelen, die uit heel veel cellen bestaan. In tegenstelling tot bacteriën en virussen hebben schimmels wel celkernen.

Een schimmel is een zogeheten aeroob: dat betekent dat die zuurstof nodig heeft om te kunnen groeien. Zelfs bij zeer lage zuurstofconcentraties is groei al mogelijk. De meeste schimmels bestaan uit draden (filamenten of hyfen) die zich vertakken en uitgroeien in en over de groeiplaats van de schimmel.
 

Schimmels in je lichaam

Schimmels spelen een belangrijke rol in ons leven. Bijvoorbeeld als voedselbron: champignons en andere paddenstoelen die wij eten zijn de vruchtlichamen van schimmels. We gebruiken schimmels ook in de productie van voedsel en drank. Een bekend gist (een gist is ook een schimmel) is het bakkersgist (Saccharomyces cerevisiae), ook bekend als wijn- of biergist.

Opmars van de schimmelresistentie

Aspergillus fumigatus is een schimmel die in de lucht voorkomt. Deze kan met een verkoudheid- of griepvirus mee je longen in liften en daar een levensgevaarlijke infectie veroorzaken. Tot voor kort waren infecties met deze schimmel met antischimmelmedicatie goed te genezen, maar helaas zijn er inmiddels resistente stammen van de Aspergillus fumigatus aangetroffen, waartegen medicijnen niet of nauwelijks werken.

Elk jaar belanden ongeveer zeshonderd mensen in het ziekenhuis met een longontsteking die is veroorzaakt door een schimmelinfectie. Meer dan tien procent daarvan is lastig of helemaal niet te behandelen door resistentie.