‘Er zitten veel kanten aan therapietrouw’

“Therapieontrouw is een groot probleem en nog ouder dan de weg naar Rome”, stelt de universitair docent ‘Doelmatig gebruik geneesmiddelen’ van het UMC Groningen. ’’Hippocrates sprak er al over”.

Job studeerde farmacie en gezondheidseconomie. Door zijn eerste stage in een apotheek raakte hij gefascineerd door het fenomeen therapietrouw. ’’Het viel me op dat veel - vaak noodzakelijke - medicijnen, niet werden opgehaald.’’

Het triggerde hem om er zijn masterscriptie over te schrijven en te promoveren op het onderwerp. Hij deed onderzoek in Amerika, Australië en Spanje waarna hij in 2016 terugkeerde naar het UMC Groningen waar hij werkt als universitair docent.

Bijna drie jaar geleden richtte hij met 11 collega’s uit verschillende disciplines het Therapietrouw-Expertise Centrum MAECON op: ‘Medication Adherence Expertise Center Of the northern Netherlands’.³
 

‘Je hebt een multidisciplinair onderzoeksteam nodig’

Drie momenten

Op drie momenten tijdens de behandeling is de kans dat therapieontrouw optreedt groter. ’’Bij de start van medicijngebruik zie je dat veel mensen een bijsluiter lezen en denken ‘dit doe ik niet’, of ‘de dokter kan het wel zeggen, maar ik voel me niet ziek’.” vertelt Job van Boven.

Ook gaat het geregeld mis wanneer mensen een middel echt gaan gebruiken. ’’Slik je een medicijn écht twee keer per dag? Doe je het op het juiste moment, bijvoorbeeld voor het eten? En gebruik je het als het om een ingewikkelde toediening gaat, zoals bij een injectie, wel op de goede manier?’’

Vervolgens krijg je de fase waarin mensen hun behandeling moeten volhouden. ’’Zeker voor mensen met een chronische ziekte kan dat lastig zijn.’’

Ook is het in het geval van een infectieziekte mogelijk dat je anderen infecteert als jij je behandeling niet volgt. Als het gaat om een bacteriële infectie, kun je bovendien resistentie ontwikkelen. En je kunt zelfs een gevaarlijke, resistente bacterie ook op anderen overbrengen.
 

Nieuwe, slimmere meetmethodes

MAECON heeft onderzoekstrajecten rondom therapietrouw op allerlei ziektegebieden; van groeihormoonstoornissen, astma en diabetes tot longkanker. ’’Samen willen we zorgen dat iedereen maximale winst heeft van zijn of haar behandeling.’’

Zo houden de onderzoekers zich bezig met het ontwikkelen van slimme meetmethodes waarmee je de concentratie van geneesmiddelen in het lichaam kunt meten via het haar, speeksel of bloed. ’’Je ontdekt op die manier of mensen een medicijn écht nemen of hun arts alleen vertellen dat ze het doen.’’

Ook doen ze veel onderzoek naar eHealth-methodes: digitale methodes om medicijngebruik ‘realtime’ in kaart te brengen. Job noemt het voorbeeld van slimme medicijnpotjes die de patiënt een sms’je sturen als hij een medicijn moet innemen. En ze kunnen een berichtje sturen naar de arts als dit gebeurt (en de patiënt dit wil). ’’Wij hebben bijvoorbeeld ook een studie gedaan met een digitale voorzetkamer voor mensen met COPD. Die meet wanneer én hoe goed je de inhalatiemedicatie inneemt. De verpleegkundige kon zo heel persoonlijke feedback geven. Dit werd erg gewaardeerd door patiënten én verbeterde de therapietrouw.’’
 

Samen een oplossing vinden

“Stap één is meten”, stelt de universitair docent. “Het helpt patiënten als ze tijdens een gesprek met hun arts een overzicht zien van hun medicijngebruik. Daarna wil je weten waarom mensen therapieontrouw zijn. Als je precies weet waarom mensen hun medicijnen niet goed gebruiken, kun je een oplossing op maat bedenken.”

Ook zorgverleners kunnen een belangrijke rol spelen bij de start van de behandeling. ’’Het helpt als zij een patiënt goed informeren over de behandeling en het voorkomen van bijwerkingen. Vaak vinden patiënten het gevoel van eigen inspraak heel belangrijk.”

Zelf kunnen patiënten hun medicijngebruik koppelen aan een dagelijkse gewoonte. ’’Leg je medicijnen naast je tandenborstel of de hondenriem. Vraag je naasten om je te helpen herinneren of zet een reminder in je telefoon.’’

“Verder is goede communicatie belangrijk tussen de specialist, de verpleegkundige, de huisarts, de apotheker en de patiënt”, stelt Job van Boven. “Wat vaak voor verwarring zorgt, is wanneer behandelaren dingen zeggen die niet op elkaar aansluiten. Daar valt nog veel winst te behalen.’’
 

‘Therapietrouw stopt niet bij de grens’

Maar als therapietrouw in de Griekse oudheid al een probleem was, waarom zou het dan nu wel lukken om het op te lossen? Job van Boven lacht. ’’Tot voor kort kwam je als patiënt hooguit twee keer per jaar bij de dokter. De rest van het jaar was je op jezelf aangewezen. Therapietrouw kon je eigenlijk niet goed meten en was iets wat ook artsen accepteerden.’’

“Wat nu anders is”, volgens Job, “is dat er nu wel objectieve meet- en ondersteuning methodes op afstand zijn. Met hulp van bio-analytische en andere slimme meetmethodes en persoonlijke interventies denk ik dat we nu wel het verschil kunnen maken.’’

“De opkomst van eHealth helpt ons ook. Dat geeft de mogelijkheden om patiënten continu te ondersteunen, ook in de thuissituatie. Daarbij speelt het voordeel dat patiënten steeds vaker behandeld worden door een multidisciplinair team. Therapietrouw wordt daardoor breder gedragen.’’

De onderzoeken van MAECON lopen inmiddels in heel Nederland, maar ook daarbuiten. ’’We leiden bijvoorbeeld een groot Europees project, gefinancierd door de Europese Commissie via het COST Action programma. Hierbij zijn 39 landen betrokken vanuit hun kennis over therapietrouwtechnologie.’’ Eén van de doelen is dat er in andere landen ook therapietrouw-expertisecentra komen. ’’Dat is al gelukt in Polen. In diverse andere landen zijn ze bezig met de oprichting daarvan. Zo creëer je breder bewustzijn voor het probleem. Therapietrouw stopt niet bij de grens.’’