‘We weten niet wat de toekomst ons brengt’
Leestijd: 6 minuten
Emeritus professor David Livermore wordt vaak ingehuurd als consultant. Steevast vragen marketeers en beleggers van geneesmiddelbedrijven of hij de toekomst kan voorspellen. Zullen carbapenemresistente Klebsiella pneumonie-bacteriën hetzelfde traject volgen als ESBL-bacteriën? Of eindigen wij zoals Italië waar 30 procent van de Klebsiella pneumonie-bacteriën carbapenemresistent is. Zijn antwoord is altijd hetzelfde: ‘ik heb geen idee’.
Bekijk de interview Bekijk de complete lezing
Niet alleen commerciële bedrijven willen van Livermore weten of én hoe snel bepaalde antibioticaresistente bacteriën zich zullen verspreiden. Ook het Britse ministerie van Volksgezondheid vroeg hem en andere experts om raad. Dit leverde uiteenlopende uitkomsten op.
‘De ingewanden van een os om de uitkomst van oorlogen te voorspellen’
’’Het is feitelijk dezelfde vraag. Of we de toekomst willen voorspellen. Die vraag is al onweerstaanbaar sinds de Klassieke Oudheid toen de oude Grieken ingewanden van een os gebruikten om de uitkomst van oorlogen te voorspellen.’’
Experts zijn tegenwoordig beschaafder, maar niet per se ‘wijzer’, stelt Livermore tijdens een lezing voor collega-microbiologen in het Erasmus MC in het kader van de Wereld Antibiotica Awareness Week. ’’Wat is makkelijker dan het bestuderen van een bestaande trend en die naar de toekomst doortrekken?’’
Hoe ziet de wereld er over 33 jaar uit?
De emeritus hoogleraar ergert zich wanneer tijdens presentaties het rapport van The Antimicrobial Resistance Review van non-profitorganisatie de Wellcome Trust voorbijkomt. ’’De onderzoeksgroep, onder leiding van econoom Jim O’Neill voorspelde het aantal doden door antibioticaresistentie over een periode van 33 jaar. Maar hoe kun je voorspellen hoe de wereld er over 33 jaar uitziet?
Drieëndertig jaar is de tijdspanne tussen het zinken van de Titanic en het einde van de Tweede Wereldoorlog. Hoeveel mensen op dat noodlottige schip hadden kunnen voorspellen hoe de wereld aan het einde van de heerschappij van Adolf Hitler zou zijn? Communisme, fascisme, de Holocaust, het eind van de traditionele monarchieën, de val van minstens vier keizerrijken...’’
Livermore denkt dat de man aan wie hij zijn lezing opdraagt: de wetenschapper en essayist Nicholas Taleb, die de wereld een grote dienst bewees, door op het bestaan van ‘zwarte zwanen’ te wijzen.
Eeuwenlang dacht men in Europa dat er alleen witte zwanen waren. Zeggen dat iets gebeurde als je een zwarte zwaan zag vliegen, klonk voor ons het zoals zeggen dat ‘iets met Sint Juttemis gebeurt’: ofwel nooit!
Maar toen bereikten ontdekkingsreizigers zoals Abel Tasman en James Cook de kust van Australië. Daar stikte het tot hun verbazing van de zwarte zwanen. ’’Er gebeurde iets onverwachts, iets dat compleet afweek van het verwachtingspatroon.’’
Hij geeft voorbeelden van ‘zwarte zwaangebeurtenissen’ in de menselijke geschiedenis, voordat hij de overstap maakt naar de geschiedenis van de microbiologie.
Oorlogsmateriaal voor de Britten
De emeritus professor toont een foto van naamgenoot ‘geen familie’ Jessy Livermore, een beroemde Amerikaanse beursspeculant uit de vorige eeuw.
Aan het begin van de Eerste Wereldoorlog gaat het Amerika voor de wind, dankzij de stroom van orders voor oorlogsmateriaal door de Britten en de Fransen.
Jessy Livermore heeft net veel geld verloren, maar kan een bedrag lenen om te investeren in Bethlehem Steelaandelen.
Hij gelooft heilig in het fenomeen ‘weerstandsplafond’.
Een aandeel stijgt in waarde tot een bepaald plafond, blijft daar even hangen om daarna steiler omhoog te klimmen.
Een Duitse onderzeeër torpedeert het Britse passagierschip de RMS Lusitania
Dit gebeurt ook met de Bethlehem Steelaandelen. Ze stijgen in stappen van 87 dollar tot 159 dollar per stuk. Ondertussen koopt Livermore er steeds meer.
Maar dan duikt een zwarte zwaan op. Een Duitse onderzeeër torpedeert het Britse passagierschip de RMS Lusitania voor de Zuid-Ierse kust en tientallen Amerikaanse passagiers verdrinken.
Amerika stort zich in het oorlogsgedruis en de aandelen van Bethlehem Steel kelderen in waarde. De helft van Jessy Livermores winst verdwijnt in het niets.
De bacteriële wereld
Ook binnen de bacteriële wereld duiken regelmatig zwarte zwanen op, stelt emeritus professor David Livermore. Voor een deel is de bacteriële evolutie te voorspellen. Bacteriën delen zich, kunnen muteren, zo resistentie ontwikkelen tegen bepaalde antibiotica en zich verspreiden.
Dat is volgens de wetenschapper mede afhankelijk van het feit hoe wordt omgegaan met antibioticagebruik en of infecties op een adequate manier worden aangepakt.
’’Als resistentie eenmaal circuleert, is er een grote, voorspelbare component. Maar wat er wordt genegeerd bij de meeste voorspellende modellen is de onvoorspelbare component’’.
‘De revolutie van antibioticaresistentie heeft voorspelbare en onvoorspelbare componenten’
Veel resistente bacteriën die ons teisteren, wonen van nature in een onschuldige omgeving. Maar dan muteren ze, veranderen in pathogenen en verplaatsen zich naar andere organismen.
’’Je weet niet wanneer dat gebeurt: volgend week, volgend jaar of over tien jaar. Kortom, de revolutie van antibioticaresistentie heeft voorspelbare en onvoorspelbare componenten.’’
David Livermore gaat tijdens lezing in op voorbeelden van bacteriële zwarte zwanen, zoals het mecA-gen dat zorgde dat de S.aureus-bacterie resistent werd tegen meticillineresistent is en een van ’s werelds meest beruchte ziekenhuisbacteriën: MRSA was geboren.
Dodelijke combinatie
Ook vertelt hij over de onverwacht snelle opkomst van Escherichia coli ST131 met CTX-M ESBL’s. En over die van Klebsiella dat een levensgevaarlijke combinatie vormde met OXA-48 dat afkomstig was van Shewenella, een onschuldige familie van waterbacteriën. En van Celafsporineresistentie in E.coli door TEM-β-lactamases.
In zijn eigen werk heeft David Livermore de nodige zwarte zwanen ontmoet. ’’Het onverwachte bijt je, zei Donald Rumsfeld. We rationaliseren alles wat er is gebeurd. Maar de geschiedenis had zich compleet anders kunnen ontvouwen. We weten dat er resistente genen zijn ontsnapt. Maar kennen niet alle genen die hadden kunnen ontsnappen of dat doen in de toekomst.’’
Aanslag op Franz Ferdinand
Hij verwijst naar de moordaanslag op Frans Ferdinand in Sarajevo die de Eerste Wereldoorlog ontketende. Eén aanslag op de toekomstige keizer van Oostenrijk mislukte. Besloten werd dat Ferdinand en zijn vrouw Sophie een andere route door de stad zou volgen. Maar zijn chauffeur wist dit niet en reed de oude route. Onderweg moest hij even stoppen…precies op de plek waar de moordenaar stond. Wat was er gebeurd als de chauffeur de nieuwe route had gevolgd? Of wanneer de moordenaar - een slechte schutter - had gemist? De menselijke en bacteriële hoeven zich niet te ontvouwen zoals je zou verwachten, wil Livermore er maar mee zeggen.
’’Sommige trends zetten wellicht door. In de jaren ’80 was het bijzonder om bacteriën aan te treffen met meer dan een β-lactamase. Nu vind je bacteriën met 2, 3 of 4 β-lactamases.’’
Resistentiemechanismen worden steeds complexer. Het lijkt alsof die trend doorzet. Antibiotica stewardship en infectiecontrole zullen succes hebben, denkt Livermore.
’’Maar infectiecontrole wordt lastiger wanneer resistentie zich verspreidt over de bevolking. We weten dat dit gebeurd is met ESBL-E-coli. Zestig procent van de bacteriëmie in Groot-Brittannië komen binnen via de voordeur van het ziekenhuis. Er zullen resistentiemutaties in nieuwe β-lactamaseremmercombinaties ontstaan. En er zullen nieuwe zwarte zwanen gaan vliegen.’’
Een viertal maatregelen
Kunnen we nou echt niets doen om te voorspellen welke zwarte zwanen opstijgen, vraagt emeritus professor Livermore nog eens hardop. Hij verwijst weer naar de commissie van O’Neill die voorspelde hoeveel doden de komende 33 jaar door antibioticaresistentie vallen.
O’Neill stelde maatregelen voor om dat te voorkomen, stelt Livermore. ’’Hij pleitte voor het beter informeren van het algemeen publiek en voor snellere diagnostiek. Als je patiënten snel vindt, kun je hen behandeling op maat bieden. Verder dienen oude antibiotica op de markt te blijven. Ook moet het antibioticagebruik bij vee omlaag en pleitte O’Neill voor stewardship binnen de gezondheidssector en de landbouwsector.’’
Allemaal prima maatregelen vindt Livermore. Maar met één specifieke maatregel is hij niet eens: het plan om de G20-landen een miljard dollar te laten betalen aan makers van nieuwe antibiotica. Mits ze zorgen dat patiënten er wereldwijd toegang tot krijgen.
’’Problemen met antibioticaresistentie verschillen enorm per land. Ben je bereid om een miljard te geven aan iedereen met een succesvol antibioticum? Hoe definieer je succesvol?’’
‘In een wereld van onvoorspelbaarheid is diversiteit het beste antwoord’
De Britse overheid wil ‘twee winnaars’ te kiezen, vervolgt Livermore zijn verhaal. Maar hoe doe je dat? Hij laat zijn publiek in gedachten teruggaan naar de jaren ’80 toen een reeks nieuwe antibiotica werd ontwikkeld. Maar ook antibioticaresistentie een vlucht nam. ’’Welke maker van een antibioticum in de jaren ’80 had jij een miljard gegeven?’’
Als er al ontwikkelaars van antibiotica moeten worden beloond, is het volgens Livermore het beste om kleine, onafhankelijke onderzoeksinitiatieven te ondersteunen. Maar in plaats daarvan is het nog beter om te kiezen voor diversiteit.
’’We weten dat er nieuwe resistentie-uitdagingen komen en dat sommige ons verrassen. De gezondheidszorg is afhankelijk van mogelijkheden om infecties te kunnen blijven behandelen. Zonder antibiotica hadden we geen transplantaties, darmoperaties en intensive care-medicijnen. In een wereld van onvoorspelbaarheid is diversiteit het beste antwoord.’’
Luister naar de complete lezing
Dit artikel is een korte weergave van de complete lezing van emeritus professor David Livermore. De complete lezing vind je hier. Ook vind je hier de slides van zijn presentatie.
-
Nederlandse Judith werkt al twintig jaar bij Pfizer in New York
‘Is het groot feest in de stad?’ Judith Hey-Hadavi, global medical lead sterile injectables van Pfizer laat het sms’je van haar zoon die geboren en opgegroeid is in Amerika, lachend zien. Het slaat op de overwinning van Ajax op Juventus. ’’Mijn kinderen hebben een warme band met Nederland, net als ik. Ik reis veel voor mijn werk, maar probeer als het kan altijd via Amsterdam te vliegen."
-
'Aandacht voor borstkanker is het hele jaar belangrijk'
Aandacht voor borstkanker is niet alleen belangrijk in oktober maar het hele jaar door, vinden we bij Pfizer. En waarom we ons daarbij specifiek inzetten voor voor het bespreekbaar maken van seksualiteit en intimiteit bij borstkanker? ’’Omdat het voor mensen met borstkanker een belangrijk onderwerp is waar nog onvoldoende aandacht voor is.''
