‘De raadsels van toen worden nu ontrafeld’
Eigenlijk is elke kinderarts goed beschouwd ook een infectioloog vindt kinderarts-neonatoloog Anthon Hulsmann van het Amphia Ziekenhuis in Breda. ’’Bij kinderen komen veel meer infecties voor dan bij volwassenen.’’
De kinderarts vertelt dit terwijl hij door de gangen van de gloednieuwe kinderafdeling loopt. Hij klopt op een kamerdeur en steekt bij geen gehoor behoedzaam zijn gezicht om de deur. ’’Vroeger liep je gewoon de afdeling op. Nu vraag je mensen of het uitkomt.’’ In het ziekenhuis heeft namelijk elk kind een eigen kamer, waar ook ouders - en voor de coronacrisis broertjes en zusjes - welkom zijn. ’’Ook couveusekindjes liggen allemaal op hun eigen kamer. Uit onderzoek blijkt dat het voor couveusekinderen beter is als hun ouders in de buurt zijn. Ze krijgen minder vaak ademstops en de borstvoeding komt beter op gang.’’
‘Als je ouders maximaal informeert, neem je hun angst weg’
Het past heel erg bij de zorg van nu, vervolgt hij. Het ziekenhuis moet zoveel mogelijk lijken op thuis. Kinderen worden niet behandeld als individu, maar als onderdeel van het gezin waarin ze opgroeien. En de ouders worden zoveel mogelijk bij de behandeling betrokken.
Zelf geeft hij altijd veel uitleg aan ouders. ’’Ik laat websites en plaatjes zien en ga in op alle vragen. Als je mensen maximaal informeert en uitlegt waarom je antibiotica geeft, neem je hun angst weg en kunnen ouders bijdragen aan het herstel.’’
Anthon Hulsmann werkt zelf al bijna 35 jaar als kinderarts. Een vak dat hem nog altijd boeit ‘omdat de pathologie - het ontstaan en verloop van ziektes bij kinderen - heel puur is’. En een vak waarin de afgelopen decennia enorm veel veranderd is.
Diagnose binnen een dag
Er zijn inmiddels honderden infectieziekten bekend, zo schat hij in. Waarvan er tientallen met regelmaat voorkomen. Het stellen van een juiste diagnose is echter niet altijd even eenvoudig, omdat ziektebeelden zich niet altijd volgens het boekje presenteren. ’’Het is daarom belangrijk om alert te zijn bij onbegrepen symptomen zoals plotseling hoge koorts.’’
Tegenwoordig is het met hulp van de PCR-methode (Polymerase Chain Reaction) mogelijk om binnen een dag een diagnose te stellen. ’’Je neemt wat slijm uit de longen en bestudeert het DNA op aanwezigheid van een virus of een bacterie. En als het om een bacteriële infectie gaat, kan met behulp van een kweek binnen 48 uur worden vastgesteld welke bacterie de boosdoener is. In de tussentijd kun je dan alvast starten met een breedspectrum behandeling, bijvoorbeeld met twee verschillende antibiotica met daarbij een virusremmer.’
Door de jaren heen is ook de kennis over infectieziekten zelf enorm verbeterd, stelt dokter Hulsmann. ’’Pas nu, in het DNA-tijdperk, weten we welk eiwit ontbreekt of slecht functioneert waardoor een ziektebeeld kan worden verklaard.’’ Deze kennis ontwikkelt zich steeds verder en leert ons, volgens de kinderarts, ook steeds beter waarom het ene kind wel vatbaar is voor een bepaalde infectieziekte en een ander niet.
Meningokokkensepsis
Laten we bijvoorbeeld wat dieper ingaan op meningokokkensepsis. Een gevaarlijke aandoening die veel kinderen niet overleven of waardoor ze blijvende schade kunnen oplopen. Vreemd genoeg kwam deze infectieziekte twintig jaar geleden veel vaker voor in Noord-Brabant dan in andere regio’s. Ondertussen is het aantal gevallen verminderd, maar het blijft gissen wat de onderliggende oorzaak is. Door terugdringen van de intensieve veehouderij in het gebied? Of komt het door de introductie van het meningokokkenvaccin - al ging het hier om een variant waartegen niet gevaccineerd wordt? Of zijn er andere oorzaken? ’’We vermoeden ook dat er wellicht sprake is van een bepaalde storing in het immuunsysteem die zorgt voor een verhoogd risico op een meningokokkeninfectie.’’
Een mogelijke verklaring kan ook gelden voor andere infectieziekten: dat ze in bepaalde gebieden vaker voorkomen omdat er meer mensen met een bepaalde genetische afwijking wonen. ’’Ook over COVID-19 bestaan dit soort vermoedens.’’
Aangeboren en verworven immuniteit
In Brabant werden twee broers en twintigers ernstig ziek door COVID-19. Eén van hen overleed.
Nijmeegse onderzoekers vonden bij hen uiteindelijk een genetisch defect, waardoor hun afweersysteem het coronavirus mogelijk niet als een gevaar herkent. Hierdoor kan het virus het lichaam binnendringen en ernstige ziekte veroorzaken.
Wat daarnaast een rol lijkt te spelen bij het risico op ernstig ziek worden door bepaalde infecties zoals het coronavirus is het zogenaamde verworven immuunsysteem, vervolgt de kinderarts zijn verhaal. ’’Je wordt geboren met je aangeboren immuunsysteem en het verworven immuunsysteem krijg je onder meer door vaccinatie.’’
Bij een vaccinatie wordt dood of verzwakt virus- of bacteriemateriaal geïnjecteerd. Je lichaam reageert hierop door afweerstoffen aan te maken en slaat deze reactie op in het geheugen van het afweersysteem. Zodat de T en B-cellen - je afweercellen - de volgende keer dat het virus of de bacterie je lichaam probeert binnen te dringen het zich herinneren. ’’Binnen een paar uur wordt het verworven immuunsysteem actief en zorgt het dat je niet ziek wordt.’’
‘Baby’s worden niet of nauwelijks ziek bij COVID’
’’Superinteressant bij COVID is dat baby’s niet of nauwelijks ziek worden, ook niet als ze veel coronavirus bij zich dragen. Het verworven immuunsysteem doet bij hen nog niet zoveel.’’ Hetzelfde geldt volgens hem voor kinderen. ’’We hebben hier tijdens de coronacrisis maar twee kinderen gehad op de kinderafdeling, waarvan de jongste 14 was. Dat kinderen erg ziek worden door corona, komt maar heel weinig voor.’’
Daarentegen kunnen ouderen wel erg ziek worden door het virus. ’’Waarschijnlijk worden ze ziek door hun eigen verworven immuunsysteem, dat veel verder ontwikkeld is dan bij kinderen en door de jaren heen ook veel meer beïnvloed is door allerlei verschillende factoren.’’
Daarom geven ze oudere COVID-patiënten nu vaak corticosteroïden, benadrukt hij. ’’Omdat die het immuunsysteem rustig houden.’’
‘Superinteressant bij COVID is dat baby’s niet of nauwelijks ziek worden.
Het verworven immuunsysteem doet bij hen nog niet zoveel.’
Aangeboren immuunsysteem
Het aangeboren immuunsysteem lijkt kortom een gunstige rol te spelen bij de besmetting met COVID-19. Maar kan bij sommige infecties ook juist weer nadelig werken, stelt de kinderarts. Omdat het niet op alle indringers kan reageren.
’’De meest voorkomende infectie die wij bij baby’s zien is GBS: de groep B-streptokokken.’’Dat is een bacterie die een kwart van de vrouwen in de vagina draagt en die daar geen kwaad kan. Bij een baby kan een infectie hiermee binnen enkele uren leiden tot een levensbedreigende sepsis (bloedvergiftiging).
Hulsmann en zijn collega’s gebruiken nu een internationaal protocol om te kijken welke kinderen verhoogd risico lopen. ’’Gelukkig komen er steeds meer van dit soort behandelprotocollen.’’
Kinderformularium
Ook stijgt de kennis over de behandeling van infectieziekten bij kinderen. Wat hij wel zorgelijk vindt, is dat er nog altijd veel geneesmiddelen zijn, waarvan de werking alleen is onderzocht bij volwassenen. ’’Terwijl kinderen een hele andere lichaamsopbouw en stofwisseling hebben en we hen die medicijnen wel dagelijks voorschrijven. Dat doe je als arts dan op ervaring. Als je het niet weet, kun je het Kinderformularium raadplegen: een handige app waarin specialisten hun kennis delen over het geneesmiddelengebruik bij kinderen.’’
‘In de toekomst wordt het eenvoudiger om infectieziekten op te sporen.’
Hij voorziet dat het in de toekomst steeds eenvoudiger wordt infectieziekten op te sporen. Belangstellend volgt hij onderzoeken naar het gebruik van elektronische neuzen, die bijvoorbeeld in couveuses aan de hand van geur kunnen bepalen welke baby’s risico lopen op een ernstige meningokokkeninfectie en waar preventieve behandeling verstandig is.
Microbioom
’’Verder worden stappen gemaakt op het gebied van het microbioom: de leefwereld van bacteriën, virussen en gisten die op en in je lichaam leven,’’ vertelt Anthon Hulsmann. ’’Neem je darmen, daarin leven meer bacteriën dan dat je cellen in je lichaam hebt. Stel het microbioom voor als een dorp dat wordt bewoond door ‘good guys’. Als zij door antibioticagebruik vertrekken, komen er slechteriken in je dorp wonen. Dan krijg je een infectie die ontstaat door bacteriën in je eigen darmen.’’ Ook dat zien Hulsmann en zijn collega’s weleens bij baby’s gebeuren. ’’In Amsterdam kunnen ze nu een afdruk maken van dat microbioom. Aan die afdrukken kun je zien dat het microbioom er na antibioticagebruik anders uitziet dan ervoor.’’
Daarom wordt ook steeds meer onderzoek gedaan naar het herstellen van het microbioom door het gebruik van zogenaamde probiotica, vervolgt hij zijn verhaal enthousiast. Probiotica zijn producten die grote hoeveelheden nuttige melkzuurbacteriën bevatten. ’’Er lopen studies waarmee onderzoekers hopen te bewijzen dat het nuttig kan zijn om bij het voorschrijven van antibiotica meteen preventief probiotica te geven. In de hoop dat de darmflora niet verstoord raakt of sneller herstelt.’’
Ontwikkelingen volgen elkaar steeds sneller op. Het huidige coronavirus helpt daar een handje bij. ’’Normaal duurt het een jaar of langer voordat nieuwe onderzoeksresultaten worden gepubliceerd. Ze worden allemaal ge-peer-reviewed: gecontroleerd door collega-wetenschappers. ’’Sinds COVID gaat het allemaal veel sneller. Ook de huidige onlinemogelijkheden helpen daarbij. Doordat nieuwe kennis sneller wordt gedeeld, worden levens gered.’’
Hij glimlacht breed. Zijn ogen glinsteren van enthousiasme. ’’De raadsels van toen worden steeds verder ontrafeld. Dat vind ik ontzettend gaaf.’’
Meer lezen?
In het artikel ‘Je hebt een cyclus van virussen door het jaar heen’ vertelt kinderarts-neonatoloog Anthon Hulsmann over de meest voorkomende kinderinfecties die hij en zijn collega’s zien.
-
Het RS-virus: wat ouders met baby’s moeten weten
Hoewel het RS-virus meestal milde klachten veroorzaakt, is er een kleine kans dat je baby ernstige ademhalingsproblemen krijgt van dit virus. Hoe hou je een vinger aan de pols?
-
'Geneesmiddelen die je niet neemt, werken ook niet’
Als je geneesmiddelen krijgt voorgeschreven, is het de bedoeling dat je ze gebruikt. Klinkt logisch, maar toch heeft één op de drie mensen daar moeite mee. Jacqueline Hugtenburg doet onderzoek naar therapie(on)trouw, in de hoop oplossingen te vinden. Ze is universitair hoofddocent van het Amsterdam UMC en apotheker in Amstelveen.
