‘Angst is een reële emotie ten tijde van een pandemie’

’’Angst is een reële emotie ten tijde van een pandemie.’’ Agneta Fischer, hoogleraar bij de Universiteit van Amsterdam zegt dat het woord angst voor veel mensen te extreem is en zou het liever benoemen als bezorgdheid. ’’Deze bezorgdheid komt voort uit onduidelijkheid en onzekerheid. We weten niet wanneer en waar het virus toeslaat en hoeveel slachtoffers het uiteindelijk gaat maken.’’ 

De hoogleraar voegt grappend toe: ’’Het is jammer dat het coronavirus niet bijvoorbeeld fluorescerend van kleur is eigenlijk hè? Dan zou je het overal kunnen zien zitten en hoef je niet onzeker te zijn.” 
 

Zoeken naar informatie 

Op Google trends is te zien dat er sinds 28 februari 2020 op Google meer gezocht wordt naar ‘corona’ dan naar het weer, terwijl dit traditioneel de koploper is in zoekopdrachten van Nederlanders.ⁱ

’’Mensen die onzeker zijn, gaan op zoek naar informatie. Ze willen weten wat het coronavirus voor hun eigen situatie betekent.’’ Fischer merkt op dat er niet alleen informatie wordt gehaald uit de speciale nieuwsuitzendingen rondom het coronavirus, maar dat ook sociale media, coronasites en mondelinge informatie van vrienden en familie bijdragen aan de informatievoorziening van veel mensen in Nederland. 

In het artikel dat Fischer schreef voor UVAⁱⁱ vertelt ze dat onzekerheid bij veel mensen bepaalt hoe ze naar informatie zoeken, hoe ze deze informatie verwerken en vooral ook welke informatie er blijft hangen. ’’Bezorgde mensen willen zo veel mogelijk informatie over het dreigende gevaar van het coronavirus. En vanuit die angst wordt bevestigende informatie, waar of niet waar, over de dreiging overschat.’’ 
 

Nepnieuws  

De hoogleraar doelt hierbij op de nepnieuwsberichten die via social media worden verspreid. ’’Media en daarbij ook sociale media dragen bij in de informatievoorziening, dat is goed. Maar verkeerde informatie kan ook paniek veroorzaken.’’ 

’’Vanuit angst gaan mensen op zoek naar nog meer informatie om hun angst te verminderen. Dat kan ertoe leiden dat sommige mensen haast bezeten zijn om informatie te vinden en continu zoeken naar nieuws, terwijl anderen denken ‘dit is wel genoeg’. Hoe iemand hiermee omgaat hangt af van de hoeveelheid angst die iemand ervaart. Dit hangt samen met persoonlijkheid en ervaringen. Pessimistische mensen zijn angstiger dan mensen die een optimistische blik hebben.’’  

Collectieve paniek 

Ook de manier waarop andere mensen reageren op een dreiging, zoals in dit geval het coronavirus, bepaalt volgens de hoogleraar van de UVA hoe onze eigen reactie is. ’’Het gevaar zelf raakt uit beeld en we zien alleen nog maar hoe anderen hierop reageren. Dit noemen we collectieve paniek.” 

Ze vergelijkt dit met turbulentie in een vliegtuig. ’’Eerst denk je: ‘dit is gewone turbulentie, niks aan de hand.’ Maar wanneer de stewardessen paniek vertonen, dan is de kans groot dat jij en alle passagiers in het vliegtuig echt bang worden. De reactie van anderen (in dit geval die van de stewardessen) is nu de bron van je angst geworden, niet meer het schudden van het vliegtuig.” 
 

Wc-papier hamsteren 

Deze collectieve paniek is volgens Fischer ook deels de reden dat er aan het begin van de coronacrisis massaal gehamsterd werd. ’’Het groot inslaan van bijvoorbeeld wc-papier komt voort uit twee drijfveren. De eerste is compensatoire controle. Mensen voelen de behoefte om op de een of andere manier controle te krijgen op de situatie.’’  

Door producten te hamsteren en er daarmee voor te zorgen dat je voorbereid bent op nog moeilijkere tijden is een manier om zelf controle te krijgen. ’’Het is een soort overlevingsdrang die voortkomt uit onzekerheid.” 

De tweede drijfveer voor hamsteren hoogleraar Emoties en affectieve processen dus die collectieve paniek. ’’Mensen hamsteren omdat ze het andere mensen zien doen. Er wordt gedacht: ‘Als anderen massaal inkopen, dan zal er wel een tekort zijn.’ Dat er nu niet meer gehamsterd wordt, is ook op die manier te verklaren. Omdat veel mensen stoppen met hamsteren, stopt iedereen.’’ 
 

Rol van media en deskundigen 

Maar hoe kan het dat het coronavirus eerst nog door veel mensen gezien werd als ‘een gewoon griepje’ en dat nu iedereen in Nederland de ernst van de situatie inziet? Fischer is van mening dat er sinds de persconferentie op zondag 15 maart goed gehoor wordt geven aan de coronamaatregelen zoals thuisblijven en afstand houden, omdat de regering en het RIVM – die samen deze maatregelen bepalen – gelden als een betrouwbare bron.  

’’Duidelijke maatregelen en uitleg over de achtergrond van deze maatregelen door deskundigen die als expert worden gezien, geeft mensen houvast. Zo wordt de onduidelijkheid kleiner en de angst beteugeld.’’ 

Als laatste geeft Agneta Fischer ook een tip om er zelf voor te zorgen dat onze angst niet de overhand neemt en ons gedrag gaat bepalen. ’’Blijf nadenken en ga niet alleen af op de mening van anderen. Accepteer de onzekerheid, want definitieve zekerheid bestaat niet in deze coronacrisis. En focus op datgene waar je wel controle op hebt: handen wassen, afstand houden en thuisblijven.’’