Samen weerstand bieden tegen antibioticaresistentie

Gebruiken we antibiotica op een verantwoorde manier? Ja. In ieder geval, daar is de overheid van overtuigd: ‘In Nederland is de antibioticaresistentie laag en de aanpak goed. Daarom is Nederland een voorbeeld voor andere landen.’ Uiteraard is deze uitspraak te onderbouwen met onderzoek.
 

Maar, hoe komt het dat antibioticaresistentie in Nederland zo laag is? We gebruiken zo min mogelijk antibiotica en doen dat op een zorgvuldige manier. Is dat alles? In feite wel. Bacteriën worden sneller ongevoelig als antibiotica grenzeloos en lukraak worden voorgeschreven.

Het terughoudende en zorgvuldige gebruik van antibiotica is te danken aan het preventieve beleid van de overheid en de bijpassende maatregelen die de gezondheidszorg de afgelopen jaren heeft genomen (en nog steeds neemt overigens). Deze maatregelen variëren onderling, maar zijn hoe dan ook bedoeld om het ontstaan van resistentie tegen te gaan en het verspreiden ervan te voorkomen.
 

De Stichting Werkgroep Antibioticabeleid

Sinds 1996 doet de SWAB er alles aan om de kwaliteit van het antibioticagebruik in Nederland te optimaliseren en zo de ontwikkeling van resistentie te beheersen. Om dit doel te bereiken heeft de Stichting verschillende taken op zich genomen.

De SWAB houdt bijvoorbeeld toezicht op antibioticagebruik en resistentieontwikkeling, zowel in het ziekenhuis als daarbuiten. Daarnaast maakt ze behandelrichtlijnen, verzorgt ze nascholingen en geeft ze adviezen over actuele antibioticabeleidvraagstukken. Bovendien is de Stichting betrokken bij antimicrobial stewardship.

Antimicrobial stewardship is een methode om resistentie te beheersen en antibioticagebruik terug te dringen door de kwaliteit van het voorschrijfgedrag te bewaken. (Weet je nog, dat zorgvuldige antibioticagebruik waar we het net over hadden?).

Volgens de SWAB is ‘antimicrobial stewardship internationaal erkend als een van de belangrijkste beheersmaatregelen bij de beteugeling van antimicrobiële resistentie’.

Sinds 2015 is ieder ziekenhuis in Nederland verplicht om de beheersmaatregel stewardship toe te passen. Hoe dat precies gebeurt, moet worden vastgelegd in de vorm van een stewardshipprogramma. In zo’n programma staat beschreven aan welke standaard de zorginstelling moet voldoen om een goed antibioticumbeleid te voeren.
 

Een praktisch voorbeeld: in een stewardshipprogramma moet staan welke antibiotica als reservemiddelen worden beschouwd en hoe op het voorschrijfgedrag van deze middelen wordt gecontroleerd.

Reservemiddelen? Dat zijn antibiotica die een hoog risico op resistentieontwikkeling hebben. Daarom worden ze achter de hand gehouden en alleen gebruikt als het niet anders kan - bijvoorbeeld wanneer de meer gangbare antibiotica niet aanslaan.

In elk ziekenhuis is een team van zorgprofessionals verantwoordelijk voor de implementatie en praktische uitvoering van een stewardshipprogramma - een zogeheten Antibioticateam. Oftewel: een A-team. De A-teams zien erop toe dat de kwaliteit van het antibioticabeleid hoog blijft door het gebruik ervan te meten en te verbeteren. En daarbij krijg ze steun van de SWAB.
 

Is de hierboven beschreven Nederlandse strategie voldoende om antibiotica veilig te stellen voor de volgende generaties? De toekomst zal het leren. Het RIVM meldt in elk geval dat uit verschillende onderzoeken blijkt dat de resistentiecijfers dalen dankzij antimicrobial stewardship.

Al met al lijkt het Nederlandse beleid goed te werken: zowel resistentie als het antibioticagebruik zijn hier lager dan in de rest van de wereld. Over de rest van de wereld gesproken.

Antibioticaresistentie is een probleem dat we niet volledig op nationaal niveau kunnen oplossen. Waarom? Bacteriën trekken zich niets aan van landgrenzen – dat kon je hierboven al lezen.

Als het aantal resistente bacteriën in de rest van de wereld blijft groeien, dan zullen we dat ook merken in Nederland: de douane kan helaas geen resistente bacteriestammen tegenhouden die via mens (en dier) het land proberen binnen te komen.
 

Voor de volksgezondheid is het dus belangrijk dat resistentie niet alleen in Nederland, maar ook wereldwijd wordt teruggedrongen.

Vandaar dat de Rijksoverheid, vanuit haar voortrekkersrol op het gebied van de bestrijding van resistentie, op verschillende manieren betrokken is bij internationale projecten. Hieronder volgen 4 voorbeelden:

1. De overheid neemt deel aan het wereldwijde actieplan tegen antibioticaresistentie van de Wereldgezondheidsorganisatie.
2. Nederland is lid van de stuurgroep van het Antimicrobial Resistance Multi-Partner Trust Fund. Dit internationale fonds voor de bestrijding van antibioticaresistentie heeft inmiddels 5 miljoen dollar aan donaties van de rijksoverheid ontvangen.
3. De minister voor Medische Zorg en Sport is lid van de The Global Leadership Group AMR – een groep die antibioticaresistentie wereldwijd onder de aandacht brengt.
4. Nederland is betrokken bij de Global Health Security Agenda. Dat is een internationaal initiatief van meer dan 70 landen, organisaties en bedrijven die één gezamenlijk doel hebben: infectieziekten voorkomen, opsporen en bestrijden. Sinds ongeveer 2 jaar is Nederland vicevoorzitter van de afdeling die zich richt op resistentie.

De overheid stelt dat ‘het resistentieprobleem over de hele wereld speelt en alleen door internationale samenwerking opgelost kan worden.’ Bovenstaande voorbeelden laten zien dat ze inmiddels de daad bij het woord heeft gevoegd.