Bijzondere geschiedenis van vaccins

1. Melkmeisjes kregen geen pokken

Het proces waarmee wij proberen infectieziekten onder controle te houden door mensen te vaccineren, danken wij aan melkmeisjes en koeienpokken. Het was 1796 toen de Britse arts Edward Jenner besloot om vocht uit een koeienpok op de hand van melkmeisje Sarah Nelmes, in een wondje op de arm van 8-jarige James Phipps te smeren.

Jenner kwam op dit idee omdat melkmeisjes in zijn omgeving weliswaar koeienpokken kregen, maar niet de gewone pokken. Uiteindelijk bleek zijn theorie, dat je mensen kon helpen beschermen tegen de levensgevaarlijke pokken door ze bloot te stellen aan de koeienpokken, te kloppen. James Phipps kreeg nooit de pokken, waar op dat moment jaarlijks 400.000 mensen aan overleden. Andere mensen die ook expres werden besmet met de koeienpokken, kregen ze ook niet.

Wereldwijd kwam steeds meer aandacht voor de theorie van Jenner en in 1980 waren de pokken de eerste infectieziekte die wereldwijd officieel is uitgeroeid. 

2. Pasteur en de vondst van bacteriën 

Tot 1877 wist niemand wat bacteriën waren. Het was Louis Pasteur die met de ziektekiementheorie kwam. In de theorie van Pasteur stond dat ziekten worden verspreid door micro-organismen die te klein zijn om te zien met het menselijk oog.

In 1881 hield Pasteur een publieke demonstratie waarbij hij 24 schapen, een geit en zes koeien inentte tegen de buitengewoon vervelende Anthrax-bacterie. Hij liet een andere groep dieren ongemoeid. Weken later stelde hij alle dieren bloot aan besmetting met de Anthrax-bacterie. Toen het publiek een paar dagen later weer bij elkaar kwam, bleek dat alle dieren die niet waren ingeënt, waren gestorven. Met de andere dieren was niets aan de hand.

Vijf jaar later had Pasteur ook een vaccin tegen rabiës (hondsdolheid) ontwikkeld.

3. Eerste Nobelprijs voor Geneeskunde 

Hippocrates beschreef difterie, een bacteriële ziekte aan de luchtwegen die voor ademhalings- en slikproblemen zorgt, al in het jaar 400 voor Christus. 

Maar het was pas in de 19e eeuw dat er een antitoxine - een tegengif én tevens een voorloper van vaccins - tegen difterie werd ontwikkeld. Ontdekker Emil von Behring werd er in 1901 voor geëerd met de eerste Nobelprijs voor Psychologie en Geneeskunde. 

4. Van Roosevelt tot poliovaccin

In 1952, zorgde een polio-epidemie in Amerika voor meer dan 57.000 slachtoffers. Dit was slechts zeven jaar nadat de meest beroemde poliopatiënt, president Franklin Delano Roosevelt overleed.

Drie jaar later lukte het dokter Jonas Salk om een vaccin te maken met behulp van dood virusmateriaal. Tegelijkertijd lukte het dokter Albert Sabin ook om een vaccin te maken op basis van levend, maar verzwakt virusmateriaal.

Door deze vaccins samen te gebruiken lukte het in 1994 om de hele westerse wereld poliovrij te maken. 

5. Pfizer en de strijd tegen mazelen

In 1963 introduceerde Pfizer een vaccin tegen mazelen om daarmee de strijd aan te gaan tegen de zeer besmettelijke kinderziekte mazelen. 

Drie jaar later werd in Amerika een nationale bevolkingscampagne gestart met als doel om de mazelen uit te roeien. In twee jaar tijd was het aantal ziektegevallen met meer dan 90 procent gedaald.

In Nederland wordt er sinds 1976 gevaccineerd tegen mazelen. Het vaccin zit in een combinatievaccin met bof en rode hond. Alhoewel het goed helpt te beschermen, ontstaat grofweg elke twaalf jaar nog een mazelenepidemie in Nederland onder kinderen wiens ouders vanwege geloof of levensovertuiging tegen inenten zijn. 

6. Amerikaanse Onafhankelijkheidsoorlog en de pokken 

Het lukte tijdens de Amerikaanse Onafhankelijkheidsoorlog niet om Quebec te veroveren op de Engelsen, door een uitbraak van pokken onder de troepen. 

Direct hierna besloot generaal George Washington in 1777 om al zijn manschappen te laten inenten met een zogenaamde variolatie, een voorloper van vaccinatie.

Daarbij werd feitelijk een heel klein beetje pokkenvirus in een sneetje in de huid gesmeerd, in de hoop dat je dan immuun zou worden voor het virus in plaats dat je echt zwaar ziek zou worden. 

7. De vaccins van Hilleman 

Hij wordt beschouwd als de ongekroonde koning van de vaccins: dokter Maurice Hilleman.

Hilleman ontwikkelde in 1963 een vaccin tegen bof, in 1968 tegen mazelen en in 1969 tegen rodehond. Hij combineerde ze in 1971 tot één combinatievaccin waarmee wereldwijd miljoenen levens werden gered.

In totaal ontwikkelde hij tijdens zijn leven maar liefst veertig vaccins. 

8. De Britse lady Mary Montague

De eerste variolaties ook wel inoculaties - de voorlopers van vaccins - in de westerse wereld zijn te danken aan de inspanningen van de Britse lady Mary Montague. 

Haar man was diplomaat in Turkije. In 1715 werd haar gezicht blijvend beschadigd door een aanval van pokken. Nadat ze zag hoe Turkse artsen kinderen inoculeerden (besmetten met het virus door het aan te brengen op hun huid), besloot ze dit ook bij haar tweejarige dochtertje te laten doen.

‘De pokken zijn zo fataal en komen zoveel voor, maar zijn in Turkije compleet onschuldig sinds de uitvinding van inoculatie’, schreef ze naar een vriendin. ‘Er is een groep oude vrouwen die er hun werk van hebben gemaakt om dit in de herfst te gaan doen.’

9. Chinese aanpak van de pokken

In China wisten ze al vele eeuwenlang hoe je mensen tegen de pokken kon beschermen door hen als het ware te vaccineren. 

In de tiende eeuw na Christus beschermden mensen in China zichzelf tegen pokken door vloeistof uit de pokken van zieken te vergaren, dat met stof te vermengen en vervolgens in de neuzen van gezonde mensen te stoppen.