‘Wees niet te fatalistisch bij hersenmetastasen’

Wat is de belangrijkste boodschap die ze aan collega’s wil overdragen met de podcast? ’’Denk aan de mogelijkheid van hersenmetastasen als patiënten zich melden met klachten. Maar wees daarbij niet te fatalistisch als je ze vindt. Er zijn tegenwoordig allerlei behandelmogelijkheden die ook goed in het hoofd kunnen werken.’’ Daarnaast vindt ze dat collega’s tegelijkertijd realistisch moeten zijn. ’’Besef bijvoorbeeld dat mensen met een slechte conditie die geen doelgerichte therapie kunnen krijgen wel een slechtere prognose hebben.’’

De longarts zet zich al jarenlang in om de zorg voor longkankerpatiënten met uitzaaiingen in de hersenen te optimaliseren. ’’Het nadenken over de ziekteleer en de mix van chronische en acute patiënten spreekt mij heel erg aan in de longkankerzorg. Je ondersteunt mensen met allerlei behandelingen, doet kleinere ingrepen. Ook vind ik het menselijke contact heel fijn. Daarbij begeleid je patiënten tijdens hun hele ziekte- en behandelproces, soms tot hun overlijden.’’

’’Mooi is dat bij de longoncologie verschillende vakgebieden samenkomen’’, vervolgt ze. ’’Veel van wat er misgaat bij patiënten, zoals orgaanproblemen door immunotherapie, is feitelijk interne geneeskunde. En in het geval van hersenmetastasen ben je weer bezig met neurologie.’’

‘Hersenmetastasen zijn ongrijpbaar’

Longarts Lizza Hendriks startte in 2012 met promotieonderzoek naar hersenmetastasen. ’’Het komt vaak voor: één op de vier patiënten met gemetastaseerd niet-kleincellig longcarcinoom heeft ze al bij de diagnose. Tijdens het ziekteverloop stijgt dat boven de veertig procent. Hersenmetastasen zijn ongrijpbaar. Ze ontstaan ineens en je weet niet waarom.’’

Toen ze startte met haar onderzoek hadden mensen met hersenmetastasen nog een bijzonder slechte prognose. ’’Er werd heel fatalistisch gedacht: dan ben je binnen een paar maanden of nog eerder dood.’’

Nog altijd zijn er studies naar nieuwe behandelingen waarbij patiënten met hersenmetastasen worden uitgesloten, vertelt de longarts hoofdschuddend. ’’De situatie wordt beter. Maar vroeger mochten patiënten niet meedoen. Of pas een maand na bestraling. En dan groeide de kanker in een maand zo hard, dat patiënten alsnog niet mee konden doen.’’
 

Bloed-hersenbarrière

Juist door de vooruitgang op behandelgebied en betere levensverwachting, is het belangrijk om bij nieuwe behandelingen in een vroeg stadium te onderzoeken of deze door de bloed-hersenbarrière komen. ’’Anders breng je de situatie elders in het lichaam onder controle en hou je problemen in de hersenen.’’

De afgelopen jaren is er veel verbeterd dankzij de komst van betere systemische therapieën. Ook wordt immunotherapie sinds enkele jaren breed in gezet, vertelt de longarts. ’’Verder zijn er de afgelopen jaren diverse doelgerichte therapieën gekomen voor longkanker die ook in de hersenen werken.’’

Deze ontwikkeling zorgt ervoor dat je het leven van een deel van de patiënten soms met jaren kunt verlengen, stelt de arts. ’’Dat zorgt ook voor nieuwe vraagstukken. Vroeger maakte niemand zich druk om langetermijneffecten. Nu gebeurt dat wel en denken we dus na over de optimale volgorde van behandelingen om complicaties op de lange termijn te voorkomen. Wanneer begin je met bestraling, doelgerichte therapie of immunotherapie?’’

Vroegtijdige diagnostiek

Daarbij is vroegtijdige diagnostiek van hersenmetastasen van belang, benadrukt ze. ’’Als je al in een vroeg stadium weet dat er hersenmetastasen zijn, kan dat je keuze voor systemische behandeling beïnvloeden. Je kunt dan een medicijn voorschrijven dat beter in de hersenen werkt.’’

Ze stelt dat vooralsnog niet bewezen is dat vroegtijdige behandeling leidt tot een betere overleving. ’’Alhoewel het wel logisch klinkt. Als je iets kleins bestraalt, zal dat vermoedelijk tot minder bijwerkingen leiden en zal het mogelijk langer beter gaan.’’

Dr. Lizza Hendriks is betrokken bij diverse studies naar hersenmetastasen om meer inzicht te krijgen in dergelijke vraagstukken. ’’Uit angst voor toxiciteit werd eerder gezegd, als er gekozen werd voor bestraling, ‘stop met de doelgerichte therapie’ tijdens en ruim rondom de bestraling’. Maar je ziet dan vaak dat die kanker weer heel snel gaat groeien omdat tijdelijk je de doelgerichte therapie stopt. Het liefst wil je de doelgerichte therapie continueren tijdens de bestraling. Dus doen we daar onderzoek naar of dat kan. Dat brengen we nu heel gedetailleerd in kaart.’’

Verder wil ze dat er meer preklinisch onderzoek komt naar de combinatie van nieuwe doelgerichte therapieën en radiotherapie. ’’Nu onderzoek je bij patiënten of dit samen kan. Maar liever wil je dat preklinisch doen, bijvoorbeeld in hersenorganoïden: mini-orgaantjes. We bestuderen nu hoe we dat goed kunnen inzetten.’’

Maar vooral hoopt ze dat onderzoek er op afzienbare termijn toe leidt dat beter te voorspellen is wie hersenmetastasen ontwikkelt en wie niet. Zodat je in een keer de juiste (preventieve) behandeling kunt starten.’’