Epidemie snel bestrijden met RNA-vaccin
Een nieuw RNA-griepvaccin kan ons helpen om beter te reageren op griep- en andere viruspandemieën. Al zeventig jaar ontwikkelen we griepvaccins op bijna dezelfde manier. Het is koffiedikkijken welke griepvirussen de wereld in hun greep zullen nemen. Maar op die voorspellingen worden vaccins afgestemd.
Wetenschappers staren als het ware in een kristallen bol en bekijken welke griepvirussen op dat moment al op betrekkelijk kleine schaal rondwaren. Ze proberen dan zo goed mogelijk te voorspellen welke virussen tot een epidemie of zelfs een pandemie kunnen leiden.
Logisch dat wetenschappers de plank wel eens misslaan
Omdat het zes maanden duurt voordat er genoeg vaccin is gemaakt om alle risicopatiënten te kunnen inenten (ouderen en mensen met een kwetsbare gezondheid), moet die inschatting over welke vormen van griep eraan komen al ruim van tevoren worden gemaakt.
Logisch dat wetenschappers de plank wel eens misslaan. En sowieso, zelfs in een goed jaar beschermt een griepvaccin - dat in Nederland beschermt tegen vier soorten griep - maar in zestig procent van de gevallen om ziekte te voorkomen. Anders gezegd, er waren altijd andere soorten griep rond waar het vaccin niet tegen beschermt.
Samenwerkingsverband
Pfizer heeft daarom in 2018 een samenwerkingsverband gesloten met het Duitse biotechbedrijf BioNTech. Onlangs hebben de bedrijven aangekondigd om te kijken of ze samen een RNA-coronavaccin kunnen maken. Maar al langer proberen ze dus samen om RNA-vaccinatietechnologie te ontwikkelen om betere griepvaccins te kunnen maken. Het samenwerkingsverband kan bouwen op de kennis van BioNTech van RNA-technologie en hopelijk lukt het beide partijen om het productieproces van vaccins flink te versnellen. En om ervoor te zorgen dat er niet langer meer ‘gegokt’ hoeft te worden wat de belangrijkste griepvirussen van komend griepseizoen zullen zijn. ’’Het is elk jaar weer een beetje een loterij wanneer het griepseizoen zal beginnen,’’ zegt Phil Dormitzer, vicepresident en wetenschappelijk hoofd van de divisie virale vaccins van Pfizers onderzoekscentrum Pearl River in New York. ’’Er leven altijd zorgen of er genoeg vaccins op voorraad zullen zijn voor het griepseizoen begint. En over hoe goed het nieuwe vaccin zal werken. Als we kunnen zorgen dat we het aantal ‘mismatches’ kunnen verminderen of zelfs uitsluiten, kunnen we veel ziekte- en sterfgevallen door griep voorkomen.’’
Bij conventionele vaccins wordt een griepvirus opgekweekt in kippeneieren of cellen van zoogdieren. Daarna wordt het virus onschuldig gemaakt en verder bewerkt zodat er vaccins van kunnen worden gemaakt.
Het grote nadeel van deze aanpak is dat verschillen kunnen optreden in het eindproduct. Het virus kan zelfs muteren tijdens het kweektraject en het productieproces moet elke keer worden vernieuwd als een nieuwe viruslijn wordt gekweekt.
Met deze nieuwe technologie hoeven wetenschappers geen levend celmateriaal te gebruiken in het laboratorium. In plaats daarvan kunnen ze beschikbare data over actuele griepvirusstammen bestuderen en informatie gebruiken over de genetische oorsprong van deze stammen om kunstmatig vergelijkbaar RNA te produceren.
Vaccinfabriekjes
Wanneer iemand wordt geïnjecteerd met dat RNA, veranderen zijn spiercellen in vaccinfabriekjes. Die gaan vervolgens eiwitten maken die het immuunsysteem in werking stellen om het griepvaccin aan te vallen.
‘We voorspellen dat hun cellen het RNA zullen opslokken en griep-antigenen gaan aanmaken.’
’’We voorspellen dat hun cellen het RNA zullen opslokken en griep-antigenen gaan aanmaken’’, zegt Phil Dormitzer. Omdat deze aanpak sterkt nabootst wat er gebeurt als iemand geïnfecteerd raakt met de griep (maar niet ziek wordt), wordt hopelijk een sterkere reactie van het immuunsysteem uitgelokt.
Acht dagen
Het productieproces van het RNA-vaccin is ook eenvoudiger dan het huidige productieproces van vaccins. Als het DNA van een nieuw griepvirus is ontrafeld, kan binnen acht dagen een RNA-vaccin worden ontwikkeld in een laboratorium. De apparatuur om het vaccin vervolgens op grote schaal te produceren past in een scheepscontainer. ’’Experts voorspellen dat het vaccin snel gemaakt kan worden. Zodat je dichterbij het griepseizoen kan voorspellen tegen welke virussen je een vaccin moet gaan maken,’’ stelt Dormitzer. ’’En in tegenstelling tot conventionele griepvaccins, blijft het productieproces van de RNA-vaccins hetzelfde ook al verandert het griepvirus elk jaar.’’
Het geeft wetenschappers en publieke zorgorganisaties ook betere middelengereedschappen om snel te antwoorden op grote pandemieën. ’’Je kunt zelfs overwegen om noodvaccins te maken. In veel gevallen, is het zo dat je als je ernaast zit met een griepvaccin, je snel een nieuw RNA-virus kunt maken om het virus dat verantwoordelijk is voor een uitbraak alsnog aan te pakken.’’
Het zal nog wel even duren voordat de nieuwe techniek getest kan worden. Maar Dormitzer is optimistisch over de potentie van deze nieuwe aanpak. ’’Het is een technologie waarmee we de manier van griepvaccinatie sterk kan unnen veranderen en verbeteren,’’ zegt hij. ’’Als het succesvol is, kan het onze manier van werken enorm veranderen.’’
-
Professor Conny wandelt voor onderzoek
Professor Conny - zoals haar patiëntjes haar liefkozend noemen - is op 1 april 2019 begonnen aan een 1200 kilometer lange wandeltocht naar Santiago de Compostella. Met deze pelgrimstocht wil ze geld inzamelen voor onderzoeken naar kinderen met zeldzame chromosoom 6-aandoeningen. Inmiddels heeft ze er al ruim drie weken wandelen en 400 kilometer opzitten.
